STETOSKOP W CZASIE COVID-19
Stetoskop w czasie COVID-19. Potrzebne narzędzie czy niebezpieczne zagrożenie ?
Pomimo stałego rozwoju sprzętu medycznego stosowanego w metodach diagnostycznych rzadko spotyka się lekarza bez stetoskopu podczas opieki nad pacjentem. Widok lekarza ze stetoskopem stał się tak powszechny, że ma on znaczący wpływ na budowanie zaufania pacjenta w kontakcie z lekarzem.
Osłuchiwanie jest badaniem kontaktowym w którym głowica stetoskopu bezpośrednio dotyka skóry osoby diagnozowanej. Miejscem, które najszybciej ulega zainfekowaniu jest membrana stetoskopu i jej obrzeże czyli pierścień mocujący. Bakterie przenoszone są z powierzchni skóry badanego pacjenta. Nawet po jednym fizycznym badaniu zanieczyszczenie może być znaczące.
Chociaż w odniesieniu do stanu bakteryjnego zanieczyszczenia stetoskopu opublikowano wiele badań to niestety takie publikacje dotyczące zakażenia wirusami są ograniczone. Wynika to z powodu znacznie bardziej złożonych i kosztownych metod wykrywania wirusów. Wszystko wskazuje jednak, że wirusy mogą zanieczyszczać stetoskopy tak samo jak bakterie.
Pandemia COVID-19 powoduje, że skala zagrożenia przenoszeniem wirusów z powierzchni stetoskopu jest bardzo duża.
Olbrzymiego znaczenia nabiera w tej sytuacji budowanie przekonania o konieczności stosowania odpowiednich metod dezynfekcji sprzętu. Zaopatrzenie personelu medycznego w niezbędne środki, preparaty i informację w tym zakresie jest warunkiem bezpieczeństwa ich pracy.
Z pewnością wszędzie tam, gdzie jest to możliwe należy ograniczać bliski kontakt z pacjentem i stosować dostępną aparaturę diagnostyczną. Jednak stetoskop jest symbolem relacji lekarz-pacjent i oprócz rozpoznania dokonywanego w trakcie badania lekarz dodatkowo stwarza wokół pacjenta atmosferę właściwej opieki. Trzeba pamiętać, że pacjenci u których zdiagnozowano COVID-19 są oddzieleni od swoich bliskich i umieszczeni w izolacji. Budowanie właściwego stanu emocjonalnego pacjenta staje się w tej sytuacji powinnością lekarza. Lekarz zobowiązany jest do utrzymania najwyższego standardu opieki medycznej nad pacjentami. Jednak pacjenci potrzebują nie tylko wiedzy medycznej, ale także relacji międzyludzkich, a stetoskop pozostaje symbolem integracji tych dwóch aspektów medycyny.
Postęp technologiczny w sprzęcie medycznym prowadzi do szybkiego rozwoju takich metod diagnostycznych jak echokardiografia, tomografia komputerowa czy obrazowanie za pomocą rezonansu magnetycznego. Koncepcja ręcznego USG wywołuje wśród wielu lekarzy przekonanie o zmniejszającej się roli osłuchiwania stetoskopem. Pojawiają się jednak obawy, że powiększający się arsenał aparatury otaczającej pacjenta prowadzi do negatywnych zachowań lekarza przy łóżku chorego. Problemem staje się również wysoki odsetek błędnej diagnozy, która może wystąpić, gdy USG jest wykonywane przez niedoświadczonego operatora. Dodatkowo, w przekonaniu wielu, zwiększony nacisk na ultrasonografię może prowadzić do utraty cennych informacji, które można uzyskać dzięki osłuchiwaniu a które mogą być niewidoczne w badaniu USG.
Podobnie jak rozwój technik obrazowania, stetoskop również rozwinął swoje możliwości diagnostyczne poprzez stworzenie urządzeń cyfrowych. Jednoczesne badanie pacjenta przez zespół lekarzy, badanie bez kontaktu bezpośredniego, badanie zdalne czy tzw. telemedycyna to możliwości stetoskopu wykonanego w technologii cyfrowej. Monitorowanie chorych na COVID-19 przy pomocy cyfrowego stetoskopu pozwala lekarzowi uniknąć bezpośredniego kontaktu z zakażonym zwiększając bezpieczeństwo pracy. Przyspieszeniu ulega stawianie diagnozy dokonywane przez rozbudowane algorytmy wykorzystujące komputerową analizę wielu złożonych danych.
Stetoskop cyfrowy stara się rozwijać w stronę, która ma zapewnić usunięcie problemu subiektywnej oceny wyników badania, czyli najczęstszego zarzutu stawianego wobec badania tradycyjnym stetoskopem akustycznym.
Jednak usunięcie stetoskopu akustycznego z opieki nad pacjentami z COVID-19 jest niemożliwe i nie wydaje się praktyczne. Pomimo wszystkich problemów stetoskop zachowuje swoją użyteczność i znaczenie jako szybkie narzędzie przy łóżku chorego, które jest w stanie przenosić ważne informacje diagnostyczne.
Nie ma wątpliwości, że osłuchiwanie stetoskopem akustycznym jest szybkim i tanim badaniem, można je powtarzać tak często jak jest to konieczne i wymaga ono minimalnej współpracy ze strony pacjenta. To niewątpliwe zalety, ale trzeba mieć również na uwadze fakt, że powszechność stosowania powoduje możliwość powstania zjawisk niepożądanych. W praktyce lekarskiej zasada, że każdy badany pacjent powinien być traktowany jako potencjalnie zakaźny, nie zawsze jest respektowana. Wiedza na temat dezynfekcji sprzętu jest niedostateczna a sposób jej wykonywania przez lekarzy mało skuteczny.
Powstaje ważne pytanie, jak zachować korzyści jakie daje stosowanie stetoskopu poprawiając jednocześnie bezpieczeństwo jego używania w warunkach klinicznych, w szczególności na oddziałach zakaźnych.
Konieczna jest zmiana obecnych praktyk szpitalnych w zakresie procedur stosowania stetoskopu, zasad jego czyszczenia i dezynfekcji oraz wdrożenia działań innowacyjnych dopasowujących konstrukcję sprzętu do nowej sytuacji.
Czy lekarze prawidłowo dezynfekują stetoskopy ?
Wszystkie przedmioty, sprzęt, wyposażenie, etc. znajdujące się w przestrzeni szpitalnej ulegają skażeniu. Odpowiednio często i prawidłowo dezynfekowane czy sterylizowane nie stwarzają zagrożenia. Te zasady dotyczą również osobistych rzeczy personelu medycznego. Od dawna nie widzi się dyżurującego lekarza w krawacie. Ten niewielki, bardzo rzadko prany kawałek materiału może być siedliskiem wielu bakterii.
W słuchawkach lekarskich statystyka jest alarmująca. Praktyka czyszczenia stetoskopu jest na bardzo niskim poziomie. Niespełna 4 % lekarzy przyznaje, że dezynfekuje stetoskop po każdym badaniu, ponad 20 % nie robi tego w ogóle. Zachodzi obawa, że nawet ci którzy to robią regularnie nie wykonują tego w sposób właściwy i skuteczny.
Stosowane metody odkażania można podzielić na dwie grupy: fizyczne i chemiczne. Do metod fizycznych można zaliczyć użycie specjalnych urządzeń naświetlających typu UVC-LED, jednorazowe osłonki stosowane na membranę głowicy, odkażanie tlenkiem etylenu lub stosowanie stetoskopów z antybakteryjną powierzchnią miedzianą. Naświetlanie membrany stetoskopu światłem UV w niewielkim urządzeniu ustawionym na biurku lekarza wykonywane w czasie 1 minuty ogranicza kolonie bakteryjne o blisko 90%. Bardzo obiecujące wyniki daje używanie jednorazowych osłonek na membranę nakładanych bezdotykowo ze specjalnych dozowników. W ostatnich latach pojawiają się również stetoskopy pokrywane powłoką z tzw. miedzi antybakteryjnej Cu+. W tym przypadku elektrostatyczne oddziaływanie powierzchni metalu powoduje dość skuteczne, naturalne niszczenie drobnoustrojów zauważalne w czasie od kilkunastu minut do kilku godzin.
Znacznie bardziej rozpowszechnione są metody chemiczne polegające głównie na przecieraniu powierzchni stetoskopu z użyciem alkoholu etylowego i izopropylowego w stężeniu powyżej 78% podawanego w postaci preparatów płynnych, żelowych czy piankowych. Popularne w użyciu są nasączone, jednorazowe chusteczki. Wymienia się również możliwość użycia 3% roztwór nadtlenku wodoru tzw. wody utlenionej choć w tym przypadku opinie są podzielone. Istnieją badania z których wynika, że te konwencjonalne metody dezynfekcji mogą być nie w pełni skuteczne i prowadzą do namnażania się odpornych patogenów, w tym bakterii odpornych na alkohol. Enterococcus faecium często związany z zakażeniami szpitalnymi, poddany badaniom klinicznym w 2015 roku okazał się 10-krotnie bardziej odporny na alkohol niż jego poprzednik pochodzący z kultur badanych w 1997 roku.
O skuteczności dezynfekcji decyduje zastosowany preparat oraz sposób jej wykonania. Czynnością poprzedzającą powinno być normalne umycie sprzętu wykonywane poprzez przecieranie gazą zmoczoną ciepłą wodą z dodatkiem mydła. Następnie odkażane powierzchnie powinny być poddane działaniu środka dezynfekującego przez co najmniej 60 sekund. Przecieranie powinno być staranne i obejmować wszystkie części stetoskopu.
Przecieranie powinno być wykonywane gazą lub chusteczką obficie zmoczoną środkiem dezynfekującym. Należy jednak nie dopuścić do zalania wnętrza stetoskopu. W przypadku głowic dwustronnych należy pamiętać, aby ustawione były w pozycji pracy membrany ( otwór lejka zamknięty). Wymienione środki chemiczne nie niszczą materiałów z jakich zbudowany jest współczesny stetoskop.
Należy dołożyć wszelkich starań, aby zadbać o przestrzeganie przez personel medyczny podstawowych zasad higieny dotyczących czyszczenia i dezynfekcji stetoskopu w każdej koniecznej sytuacji. Ważne jest, aby te zasady były wprowadzane do codziennej praktyki z pełną świadomością ich znaczenia dla poprawy bezpieczeństwa pracy i z odpowiedzialnością za zdrowie badanych pacjentów.